Πώς οι προλήψεις επηρεάζουν την ψυχολογία και την ευημερία μας

Όταν ο μήνας τυχαίνει να έχει Τρίτη και 13 ή Παρασκευή και 13, δικαιολογούμε την κακοδιαθεσία και τις αναποδιές εκείνης της μέρας λόγω της ημερομηνίας. Αυτή η αντίληψη για την κακοτυχία όμως, τα προηγούμενα τουλάχιστον χρόνια, είχε πάρει κι άλλες προεκτάσεις.

Οι αεροπορικές εταιρίες και τα αεροδρόμια απέφευγαν να έχουν 13η πύλη και το εκπληκτικό είναι ότι το 80% περίπου των ουρανοξυστών του κόσμου δεν έχουν 13ο όροφο. Πολλά ξενοδοχεία και νοσοκομεία επιλέγουν συχνά να μην έχουν δωμάτια με το νούμερο 13.
Εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως πιστεύουν σε προλήψεις και δεισιδαιμονίες και μάλιστα πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι οι νεότεροι άνθρωποι είναι περισσότερο προληπτικοί από τους μεγαλύτερους. Για την ακρίβεια, το 70% των μαθητών της Αμερικής βασίζεται σε γούρια και καλή τύχη για καλύτερη ακαδημαϊκή επίδοση.

Εκατομμύρια άνθρωποι στην Κίνα πιστεύουν ότι το κόκκινο χρώμα ή ο αριθμός 8 θα τους φέρει πλούτο και ευτυχία. Οι περισσότεροι από εμάς γνωρίζουμε ότι αυτές οι πεποιθήσεις είναι παράλογες, αλλά και πάλι λατρεύουμε να τις πιστεύουμε, να μιλάμε γι’ αυτές. Γιατί το κάνουμε;
Μήπως οι προλήψεις εκπληρώνουν κάποιο σημαντικό ψυχολογικό ρόλο, κι αν ναι, ποιος είναι; Ποιοι είναι κάποιοι από τους μηχανισμούς που εξηγούν αυτές τις παράλογες πεποιθήσεις και πώς επηρεάζουν την ψυχική μας ευημερία;

Το συναρπαστικό στοιχείο με τις προλήψεις είναι ότι συχνά πιστεύουμε σε αυτές αν και γνωρίζουμε, έως ένα βαθμό, ότι δεν ισχύουν. Γιατί το κάνουμε αυτό;
Η Jane Risen, καθηγήτρια επιστημών συμπεριφοράς στο Ιλινόις μας εξηγεί: Οι άνθρωποι μπορούμε να σκεφτούμε και «γρήγορα» και «αργά». Το πρώτο είδος σκέψης είναι διαισθητικό και σβέλτο, ενώ το δεύτερο πιο λογικό, και η κύρια δουλειά του είναι να εντοπίζει και διορθώνει την διαισθητική κρίση όταν βρίσκει λάθη.
Ωστόσο, στην περίπτωση των προλήψεων, η Risen αναφέρει ότι το μοντέλο αυτό χρειάζεται τροποποιήσεις. Η ερευνήτρια σημειώνει ότι ο εντοπισμός λάθους δεν σημαίνει αυτόματα και διόρθωση. Με άλλα λόγια, οι άνθρωποι μπορεί να συνειδητοποιούν ότι η πεποίθησή τους είναι λάθος, αλλά και πάλι την ακολουθούν. Όμως, οι προλήψεις δεν είναι μόνο η έκφραση των λανθασμένων τρόπων σκέψης μας. Κάποιες φορές προσφέρουν αρκετά οφέλη.

Υπάρχουν κι εκείνες οι φορές που οι προλήψεις μπορεί να έχουν μια ανακουφιστική επίδραση από το άγχος για το άγνωστο και να μας δίνουν μια έστω και πλαστή αίσθηση ελέγχου στη ζωή μας. Αυτό ίσως και να εξηγεί γιατί οι προλήψεις επιβίωσαν εδώ και τόσους αιώνες.
Όπως αναφέρεται σε ένα άρθρο στο International Journal of Psychology and Behavioral Sciences: Οι προλήψεις έχουν τις ρίζες τους στις απαρχές του είδους μας όταν οι πρόγονοί μας δεν μπορούσαν να καταλάβουν τις δυνάμεις της φύσης.
Έτσι, οι προλήψεις «εξελίχθηκαν» για να παράγουν «μια ψευδή αίσθηση ελέγχου στις εξωτερικές συνθήκες» και να μειώσουν το άγχος. Γι’ αυτό και είναι εξαιρετικά εμφανείς σε περιπτώσεις απουσίας αυτοπεποίθησης, ανασφάλειας, φόβου και απειλής.