Το φαινόμενο της ψευδούς συναίνεσης και πώς παραμορφώνει τη σκέψη μας

Έχετε παραξενευτεί ποτέ επειδή έτυχε κάποιος να μην συμφωνεί μαζί σας ενώ εσείς πιστεύατε ότι θα συμφωνούσε; Τότε, είναι πολύ πιθανό να αντιμετωπίζετε το φαινόμενο της ψευδούς συναίνεσης.

Η ψευδής συναίνεση αποτελεί μια γνωστική προκατάληψη η οποία οδηγεί το άτομο σε υπερεκτίμηση της ορθότητας των απόψεων, των πεποιθήσεων, των αξιών και των προτιμήσεών του. Αυτό σημαίνει ότι το άτομο πιστεύει ότι οι άλλοι άνθρωποι συμφωνούν με αυτά που ο ίδιος πιστεύει ή πρεσβεύει. Στην πραγματικότητα, όμως, δεν ισχύει κάτι τέτοιο.
Η ψευδής συναίνεση έχει τη δύναμη να αυξήσει ή να μειώσει την αυτοεκτίμηση, την υπερβολική εμπιστοσύνη ή την πεποίθηση του ατόμου ότι οι άλλοι ασπάζονται την δική του άποψη. Αυτό το φαινόμενο μας οδηγεί στο να πιστεύουμε ότι οι άλλοι αισθάνονται με τον ίδιο τρόπο που νιώθουμε κι εμείς, ενώ όταν διαπιστώσουμε ότι αυτό δεν ισχύει, διαταράσσεται το σύστημα των αντιλήψεών μας.

Μελέτες δείχνουν ότι οι πολίτες πιστεύουν συχνά ότι οι πολιτικοί υποψήφιοι που προτιμούν, προτιμούνται επίσης από την πλειοψηφία του πληθυσμού. Επιπλέον, άνθρωποι με ρατσιστικές απόψεις συχνά πιστεύουν ότι αυτές οι απόψεις ισχύουν και για τους υπόλοιπους ανθρώπους που παρουσιάζουν κοινά χαρακτηριστικά με τους ίδιους.
Παρόμοιες μελέτες δείχνουν ότι η εσφαλμένη συναινετική προκατάληψη μπορεί να εμφανιστεί σε ένα ευρύ φάσμα καταστάσεων και να ποικίλλει ανάλογα με τη σοβαρότητά τους. Αυτή η υπερεκτίμηση μπορεί να είναι άλλοτε θετική και άλλοτε αρνητική.

Η ψευδής συναίνεση προέρχεται από την ανάγκη μας να τηρούμε τους κανόνες ώστε να είμαστε αποδεκτοί από τους άλλους μέσα στο ίδιο περιβάλλον. Για παράδειγμα, τα μέλη μιας ομάδας επιζητούν τη συναίνεση και σπανίως έρχονται σε επαφή με όσους διαφωνούν. Εκείνοι που ανήκουν στην ομάδα τείνουν να συμμορφώνονται με τους υπόλοιπους ή να προσπαθούν να συμμορφωθούν με αυτό που θεωρούν ότι είναι αποδεκτό από τους πολλούς. Αυτό ενισχύει την ψευδή συναίνεση. Όταν τα άτομα αυτά συναντούν κάποιον που σκέφτεται διαφορετικά ή παρουσιάζει στοιχεία ενάντια στα πιστεύω τους, τείνουν να τον απορρίπτουν.

Όταν προσπαθούμε να πάρουμε μια απόφαση ή να εκτιμήσουμε πόσο πιθανό είναι να συμβεί κάτι, θεωρούμε ως σωστή την πεποίθηση που μας έρχεται αρχικά στο νου. Όταν εξετάζουμε την πεποίθηση αυτή, ανατρέχουμε σε όσους βρίσκονται πιο κοντά σε εμάς, όπως οι φίλοι και η οικογένεια. Αυτοί οι άνθρωποι τείνουν να μοιάζουν ή να έχουν τις ίδιες πεποιθήσεις με εμάς.
Αυτό μας οδηγεί στο να πιστεύουμε ότι οι άλλοι θα σκέφτονται και θα αισθάνονται με τον ίδιο τρόπο. Επειδή γνωρίζουμε περισσότερο τις δικές μας πεποιθήσεις από των άλλων, νιώθουμε πιο άνετα όταν συναντάμε κάποιον που συμμερίζεται τις ίδιες απόψεις με εμάς. Είναι φυσιολογικό να μας έλκουν παραπάνω οι όμοιοί μας.
Επιπλέον, πιστεύοντας ότι οι άλλοι συμφωνούν μαζί μας, ενισχύεται παράλληλα κι η αυτοεκτίμησή μας. Είμαστε «προγραμματισμένοι» να πιστεύουμε ότι οι άλλοι θα συμφωνήσουν μαζί μας παρά ότι θα διαφωνήσουν. Έτσι, τείνουμε να εστιάζουμε την προσοχή μας σε όσους συμπορεύονται με εμάς.
Αυτό μας ενθαρρύνει να προβάλλουμε τις σκέψεις και τις πεποιθήσεις μας σε άλλους. Βασιζόμαστε στις πληροφορίες που είναι περισσότερο διαθέσιμες σε εμάς και διαμορφώνουμε τις ανάλογες πεποιθήσεις. Υποθέτουμε, λοιπόν, ότι οι άλλοι διαβάζουν τις ίδιες πληροφορίες και σχηματίζουν τις ίδιες απόψεις.

Υπάρχουν διάφοροι παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν την ψευδή συναίνεση. Υπάρχουν κάποιες καταστάσεις στις οποίες η (ψευδής) πεποίθησή μας για συναίνεση θα είναι ισχυρότερη από ότι σε άλλες.
Εάν θεωρούμε ότι η γνώμη μας για ένα συγκεκριμένο θέμα είναι εμπεριστατωμένη, είναι πιο πιθανό να πιστεύουμε ότι οι άλλοι θα συμφωνήσουν μαζί μας. Εάν είμαστε απόλυτα πεπεισμένοι για κάτι, είναι πιθανότερο να πιστεύουμε ότι οι άλλοι αισθάνονται με τον ίδιο τρόπο. Επιπλέον, όσο περισσότεροι είναι οι υποστηρικτές μας, τόσο περισσότερο θα είμαστε πεπεισμένοι ότι οι άλλοι συμφωνούν με τη γνώμη μας.

Αν κατανοήσετε από πού προέρχεται αυτή η προκατάληψη, θα είστε σε θέση να μειώσετε την επιρροή που σας ασκεί στον τρόπο σκέψης μας.
• Αποδεχθείτε ότι οι άλλοι μπορεί να μην συμφωνούν μαζί σας. Μπορεί να έχουν πληροφορίες ή γνώσεις που εσείς δεν έχετε, οπότε να είστε ανοιχτοί. Να λαμβάνετε πάντα υπόψη σας άλλες απόψεις και πληροφορίες κατά τη διαμόρφωση της δικής σας άποψης και να εξετάζετε ποια μπορεί να είναι τα αδύναμα σημεία στο δικό σας σκεπτικό.
• Επικεντρωθείτε στους εσωτερικούς λόγους της πεποίθησής σας και τι μπορεί να επηρεάζει τη διαδικασία σκέψης σας ώστε να έχετε την πεποίθηση αυτή. Προσπαθήστε να απομακρυνθείτε από τους παράγοντες που παίρνουν μέρος κατά την λήψη της απόφασή σας και εξετάστε νέα στοιχεία από διαφορετικές πηγές για να αποκτήσετε μια σφαιρική οπτική.
Η ψευδής προκατάληψη της συναίνεσης μπορεί να μας κάνει υπερβολικά σίγουρους σε κάποιες καταστάσεις. Είναι σημαντικό να το ισορροπούμε αυτό, ώστε να μπορούμε να εκτιμήσουμε σωστά τις αντιδράσεις των άλλων. Αν και είναι λογικό να πιστεύουμε ότι οι άνθρωποι θα συμφωνούν μαζί μας σε κάποια πράγματα, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι είναι εξίσου λογικό και να μην συμφωνήσουν μαζί μας σε ορισμένες περιπτώσεις.