Το άγχος είναι «υπεύθυνο» για την επιβίωση του ανθρώπου πάνω στον πλανήτη. Χωρίς αυτό δεν θα μπαίναμε σε κατάσταση εγρήγορσης, δεν θα κινητοποιούμασταν για να αποφύγουμε κινδύνους και πιθανά θα γινόμασταν θύματα οποιουδήποτε άγριου ζώου μας πλησίαζε. Ο τρόπος που ανέπτυξαν οι πρόγονοί μας μερικές χιλιάδες χρόνια πριν, για να επιβιώσουν, ήταν το άγχος.
Το σώμα προετοιμαζόταν ώστε να δράσει με τον κατάλληλο τρόπο (να δώσει μάχη ή να τρέξει να κρυφτεί, γνωστό και ως ανταπόκριση «Fight or Flight»). Χάρη σε αυτήν την κινητοποίηση που προέρχεται από το άγχος είμαστε σήμερα εδώ και μαθαίνουμε για το συναίσθημα αυτό.
Σε συνέχεια των παραπάνω μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι το άγχος είναι χρήσιμο, όταν τα επίπεδά του δεν ξεπερνούν την προσπάθεια που απαιτείται για τη διεκπεραίωση μιας δράσης. Για παράδειγμα «κάποιο απαιτούμενο άγχος» όταν προετοιμάζουμε μια εργασία είναι απαραίτητο, καθώς θέλουμε να είναι «η καλύτερη δυνατή» και συμβάλλει στην δημιουργικότητά μας. Η πιθανή απουσία του θα μας έκανε να είμαστε ικανοποιημένοι με οποιοδήποτε αποτέλεσμα και έτσι θα στερούμασταν από τη δυνατότητα για καλύτερα αποτελέσματα.
Συμπτώματα άγχους
Το άγχος μπορεί να εκφραστεί με ποικίλους τρόπους. Παρακάτω είναι μερικά ενδεικτικά συμπτώματα έντονου άγχους, τα οποία μπορεί να παρουσιαστούν μόνα τους ή σε συνδυασμό. Τα συμπτώματα μπορεί να είναι σωματικά, σε συναισθηματικό επίπεδο, στο πεδίο της ψυχολογίας ή αλλαγές στη συμπεριφορά μας .
Συναισθηματικές Ενδείξεις
Ευερεθιστότητα
Κυκλοθυμία
Ζαλάδες
Σωματικές Ενδείξεις
Πονοκέφαλοι
Μυϊκοί πόνοι
Θυμός
Δυσκολία στην αναπνοή
Έλλειψη ελέγχου
Αϋπνία Αντίδραση στην εποικοδομητική
Αλλεργίες κριτική
Πόνοι στο στομάχι Έλλειψη κινητοποίησης
Απώλεια/αύξηση βάρους Χαμηλή αυτοεκτίμηση
Αύξηση αρτηριακής πίεσης
Ψυχολογικές Ενδείξεις Ενδείξεις στη Συμπεριφορά
Δυσκολία στη λήψη αποφάσεων Έλλειψη χρόνου για ξεκούραση/αναψυχή
Μειωμένη δημιουργικότητα Πολλές ώρες εργασίας
Αρνητικές σκέψεις Κακή διαχείριση χρόνου
Ανησυχία Απομόνωση
Εκνευρισμός Προβλήματα στις κοντινές σχέσεις
Κατάθλιψη Υπερβολικός θυμός/Φυσική βία
Αφηρημάδα
Εξάρτηση από το τσιγάρο, τον καφέ,
το αλκοόλ ή τα ηρεμιστικά.
Το σώμα, με τη σοφία του, θα μας δείξει πότε είμαστε αγχωμένοι. Όταν αναπνέουμε ακανόνιστα, όταν αισθανόμαστε «φλογισμένο» το πρόσωπο μας, όταν νοιώθουμε τους μύες μας να είναι «σφιγμένοι», όταν νοιώθουμε την ανάγκη να φωνάξουμε δυνατά ή να σπάσουμε κάτι, όταν έχουμε ταχυκαρδία ή κόμπο στο λαιμό. Όποιο και αν είναι το σωματικό ή συναισθηματικό «σημάδι» που λαμβάνουμε από το σώμα μας, καλό θα είναι να πάρουμε λίγο χρόνο και να «ακούσουμε» τι έχει να μας πει. Το να νοιώθουμε άγχος και να το εκφράζουμε είναι διαφορετικό πράγμα από το να δρούμε κάτω από το καθεστώς του άγχους. Ο διαχωρισμός αυτός θα χρειαστεί να γίνει κατανοητός και να μας συνοδεύει, γιατί μόνο με αυτόν τον τρόπο θα σταματήσουμε να φοβόμαστε το άγχος και θα μπορέσουμε να ωφεληθούμε από το «δώρο» της ύπαρξής του.
Δυο από τις σημαντικότερες επιπτώσεις του άγχους είναι το συναίσθημα του φόβου που αυτό δημιουργεί και η κατάσταση της κατάθλιψης που μπορεί να μας προκαλέσει. Το άγχος φέρνει
φόβο. «Μπορούμε μόνο να αντιστεκόμαστε στο φόβο. Το θάρρος, η εμπιστοσύνη, η γνώση, η εξουσία, η ελπίδα, η μετριοφροσύνη, η πίστη και η αγάπη μας βοηθούν να δεχόμαστε την ύπαρξη του φόβου, να ερχόμαστε σε αντιπαράθεση με αυτόν και να τον ξεπερνάμε με κάθε τρόπο» (Riemann, 1994:15). Το άγχος πολλές φορές θεωρείται δίδυμος αδελφός της κατάθλιψης, όπου η μία κατάσταση μοιάζει να πυροδοτεί την άλλη. Έτσι, χρειάζεται να βρούμε τρόπους να το διαχειριστούμε προς όφελός μας, ώστε να ζούμε μια ήρεμη και ικανοποιητική ζωή, ενώ ταυτόχρονα δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι το άγχος είναι ένα από τα ανθρώπινα συναισθήματα και όπως κάθε άλλο συναίσθημα έχει τη χρησιμότητά του, όπως αυτή έχει περιγραφεί παραπάνω.
Διαχείριση του άγχους
Παλαιότερα και για μια μεγάλη χρονική περίοδο, οι άνθρωποι οι οποίοι έπασχαν από άγχος κατέφευγαν στους γιατρούς. Οι γιατροί συνηθέστερα συνταγογραφούσαν φάρμακα ως λύση στο θέμα αυτό. Το αποτέλεσμα ήταν πολλοί άνθρωποι να σταματήσουν να ζητούν βοήθεια, είτε από το φόβο της «εξάρτησης» από τα χάπια, είτε για δεν άντεχαν τις παρενέργειεές τους, είτε γιατί δεν ήθελαν να φέρουν το στίγμα του ψυχασθενή. «Οι γιατροί νόμιζαν ότι η ασχολία με την ψυχική ζωή δεν είναι τόσο σπουδαία όσο οι εξετάσεις στα εργαστήρια. Αυτό μπορούμε να το χαρακτηρίσουμε σαν τη μηχανιστική εποχή της ιατρικής» (Rattenr, 1969: 34).
Περνώντας τα χρόνια σε πολλούς τομείς της επιστήμης και της ιατρικής τα πράγματα άλλαξαν. Πολλοί γιατροί σήμερα - αξιοποιώντας τη βελτιωμένη εκπαίδευσή τους -παραπέμπουν τους ασθενείς τους σε κάποιον ειδικό της ψυχικής υγείας, όταν η διάγνωσή τους αφορά το άγχος, καθώς τα αγχολυτικά δεν είναι η μόνη ή πάντα μια ενδεδειγμένη επιλογή.
Πολλοί άνθρωποι αναπτύσσουν μηχανισμούς και στρατηγικές εναντίον του άγχους, χωρίς πολλές φορές να γνωρίζουν ότι πολλοί από αυτούς παράγουν εκ νέου άγχος. Με αυτό τον τρόπο το μόνο που καταφέρνουν είναι ό,τι μπορεί κανείς να δει στην Εικόνα 6. Ανακυκλώνουν την κατάσταση και τα συναισθήματά τους. Τροφοδοτούν το άγχος τους εκ νέου, χωρίς να καταφέρνουν να δραπετεύσουν από αυτό. Τέτοιου είδους «στρατηγικές» μπορεί να είναι το κάπνισμα, η υπερβολική κατανάλωση φαγητού ή αντίθετα η αποφυγή του, η κατανάλωση αλκοόλ ή ηρεμιστικών χαπιών, ο υπερβολικός ύπνος ή ο περιορισμός αυτού στο ελάχιστο, η απομόνωση από δραστηριότητες που μας ευχαριστούν ή ανθρώπους που απολαμβάνουμε τη συναναστροφή μαζί τους, η συνεχόμενη αναβλητικότητα και, τέλος, η εκτόνωση του άγχους με φωνές ή και φυσική βία.
Προσπαθώντας πολλές φορές οι άνθρωποι να καταφέρουν τα πάντα, τέλεια και μέσα σε στενά χρονικά πλαίσια, νοιώθουν μεγάλο άγχος πράγμα που τους περιορίζει τις δράσεις, μειώνουν την ποιότητά τους και καθιστά αδύνατο να γίνουν αυτά για τα οποία προσπαθούν. «Ο αληθινός ηρωισμός δεν είναι επίδειξη ότι μπορείς να χειριστείς ό, τι παρουσιαστεί στο δρόμο σου. Είναι περισσότερο η ανταπόκριση στις υποχρεώσεις σου όσο ταπεινές και αν είναι» (Pearson, 2005:31).Η ανταπόκριση στην καθημερινότητα χρειάζεται να γίνεται με έναν τρόπο ανθρώπινο, έναν τρόπο που δεν μας υπερβαίνει.
Σήμερα έχουμε στη διάθεσή μας πολλούς τρόπους για την καταπολέμηση του άγχους που δεν αφορούν φαρμακευτική υποστήριξη. Μερικοί τέτοιοι είναι οι αλλαγές στον τρόπο ζωής, η εκπαίδευση του ατόμου σε θέματα που αφορούν στον τρόπο που σκέφτεται (δυσλειτουργικά μοτίβα, αναγνώριση στερεοτύπων σκέψης), η γυμναστική, η σωστή διατροφή, ο επαρκής ύπνος, η στήριξη του ατόμου στο να δημιουργήσει ένα δίκτυο ανθρώπων (φίλοι-συγγενείς) που θα τον βοηθούν και θα τον υποστηρίζουν κ.ά.
Η δράση μας για την αντιμετώπισή του θα χρειαστεί να είναι θετική και ωφέλιμη αντί να είναι καταστροφική και επικίνδυνη. Αυτό προϋποθέτει μια συνειδητή επιθυμία να αλλάξουμε τον τρόπο που δρούμε και μία σοβαρή προσπάθεια να αλλάξουμε πιθανά τον τρόπο που ζούσαμε στο παρελθόν ή στο παρόν.
ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΕΑΥΤΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ ΑΓΧΟΥΣ
Παρακάτω ακολουθούν μια σειρά πρακτικών που ανάπτυξή τους εκ μέρους σας μπορεί να βελτιώσει τις επιπτώσεις του άγχους, ενώ όλες θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως «φροντίδα του εαυτού μου». Σας προτείνουμε να προσπαθήσετε σε όλα τα επίπεδα αλλάζοντας τις πιθανές συνήθειές σας και κρατώντας σχετικό ημερολόγιο για τη συχνότητα των νέων σας συνηθειών που αποπειράστε. Κάντε σχετικό απολογισμό μετά από ένα μήνα και επαναλάβετε την προσπάθεια.
Σωματικά - Διατροφή, ύπνος, άσκηση, χαλάρωση. Φαίνονται αυτονόητα, αλλά είναι πολύ βασικά, ενώ σε πολλές περιπτώσεις τα αμελούμε ή τα στερούμαστε. Ένα δυνατό υγιές σώμα μπορεί να αντεπεξέλθει καλύτερα σε ο,τιδήποτε συμβεί.
Νοητικά - Ενεργοποιήστε τη νοημοσύνη σας. Διαβάστε βιβλία, λύστε σταυρόλεξα, παίξτε σκάκι κτλ. Η «δυνατή» νόηση μπορεί να μας περιφρουρήσει από τα δυσάρεστα συναισθήματα. Η περισυλλογή διώχνει το άγχος. Σκεφτείτε και αντιμετωπίστε τα προβλήματα με σειρά σοβαρότητας και προτεραιότητας.
Συναισθηματικά - Να είστε σε επαγρύπνηση ώστε να αναγνωρίζετε τα συναισθήματά σας, τις ανάγκες σας, τις επιθυμίες σας, τα όριά σας. Φερθείτε στον εαυτό σας με αγάπη, συμπόνια, συγχώρεση.
Πνευματικά -Αυτού του είδους η φροντίδα περιλαμβάνει προσευχή, διαλογισμό, εθελοντισμό και γενικά οτιδήποτε ενισχύει την αίσθηση ότι «υπάρχει ένας σκοπός μεγαλύτερος από εμάς».
Διαπροσωπικά -Αναζητήστε και Δημιουργήστε νέες σχέσεις με ανθρώπους. Αναζωογονήστε και δώστε χώρο και χρόνο στις ήδη υπάρχουσες. Ανοίξτε κοινωνικά τον κύκλο σας, φροντίστε και αναθερμάνετε τις πιο στενές σχέσεις σας. Κάντε το εσείς, χωρίς να παγιδεύεστε από το τι κάνουν οι άλλοι. Κανείς δεν θα το φροντίσει αντί για εσάς.
Εξετάστε τις ισορροπίες στη ζωή σας. Επανεξετάστε το χρόνο της εργασίας, σε σχέση με το χρόνο που αφιερώνετε στον εαυτό σας, σε σχέση με το χρόνο που αφιερώνετε στην οικογένειά σας, σε σχέση με το χρόνο που αφιερώνετε στους φίλους σας, σε σχέση με το χρόνο που αφιερώνετε στα χόμπι σας κλπ. Μην διστάσετε να ξαναμοιράσετε την «πίτα», σύμφωνα με την παρούσα κατάσταση στη ζωή σας.
Διασκεδάστε! Ενσωματώστε το γέλιο, το παιχνίδι και την «ελαφρότητα» της ζωή σας στην καθημερινότητά σας. Δεν είναι όλα τα πράγματα σοβαρά! Το χιούμορ είναι ζωτικής σημασίας. Η ενασχόληση με την τέχνη (μουσική, ζωγραφική, λογοτεχνία) «μας ταξιδεύουν» και απομακρύνουν το άγχος .
Προσέξτε το σύνδρομο του σωτήρα. Πολλοί άνθρωποι πάσχουν από το σύνδρομο αυτό, το οποίο συνήθως συνοδεύεται από τελειομανία. Πιστεύουν ότι οφείλουν να προσφέρουν τη βοήθειά τους (ακόμα και αν δεν την έχει ζητήσει κάποιος). Επίσης, πιστεύουν ότι κανένας δεν μπορεί να κάνει πράγματα με το «σωστό» τρόπο (εκτός από τους ίδιους).
Αναπτύξτε ένα σύστημα υποστήριξης. Θα πρέπει να σκεφθείτε και να καταγράψετε τους ανθρώπους που έχετε αυτή τη στιγμή στη ζωή σας στους οποίους μπορείτε με άνεση να πείτε: «Χρειάζομαι βοήθεια», «Αυτό το έκανα λάθος», «Απέτυχα». Με βάση την παραπάνω απάντηση κρατήστε, αλλάξτε, διορθώστε ή δημιουργήστε νέες υγιείς σχέσεις. Βιβλιογραφία Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο
