Στο βιβλίο του Prof Steve Peters «Το παράδοξο του χιμπατζή», συστηνόμαστε με την ιδέα των τριών εγκεφάλων σύμφωνα με τους οποίους παίρνουμε αποφάσεις και δρούμε κάθε στιγμή που περνάει.
Όταν ήσαστε στη μήτρα, δύο διαφορετικοί εγκέφαλοι, ο μετωπιαίος (Άνθρωπος) και ο μεταιχμιακός (Χιμπατζής, μια συναισθηματική μηχανή), αναπτύχθηκαν ανεξάρτητα ο ένας από τον άλλο και μετά συστήθηκαν μεταξύ τους, σχηματίζοντας συνδέσμους ή συνάψεις. Το πρόβλημα είναι ότι διαπίστωσαν πως δεν συμφωνούσαν για τα περισσότερα πράγματα. Επίσης, υπάρχει και ένας ακόμη εγκέφαλος, ο “Υπολογιστής”, που παίζει κυρίως το ρόλο του αποθηκευτικού χώρου.
Ακολουθεί ένα πολύ ενδιαφέρον απόσπασμα από το βιβλίο, που εξηγεί τον τρόπο που λειτουργεί ο νους και το πώς επηρεάζει την προσωπικότητά μας.
Όταν υπάρχει μια μικρότερη απειλή, ο Χιμπατζής θα κοιτάξει πρώτα στον Υπολογιστή για να δει τι είναι αποθηκευμένο εκεί. Αν ο Υπολογιστής δεν καθησυχάσει τον Χιμπατζή, τότε αυτός θα πάρει τα ηνία. Αν, πάλι, καθησυχαστεί, τότε θα δράσουν είτε ο Άνθρωπος είτε ο Υπολογιστής. Σε συνθήκες όπου ο Χιμπατζής δεν βλέπει κανέναν κίνδυνο, θα δώσει τον έλεγχο είτε στον Άνθρωπο είτε στον Υπολογιστή. Ένα απλό παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο αλληλεπιδρούν οι τρεις εγκέφαλοι είναι κάποιος που παίζει πιάνο.
Ο πιανίστας
Ας υποθέσουμε ότι ο πιανίστας παίζει το αγαπημένο του κομμάτι, το ξέρει καλά και το έχει παίξει με ευκολία πολλές φορές. Είναι προγραμματισμένο στον Υπολογιστή και ο Υπολογιστής μπορεί να κάνει τα δάχτυλα να παίξουν χωρίς να συμμετέχει η σκέψη. Είναι αυτοματοποιημένη διαδικασία. Ας υποθέσουμε επίσης ότι ο Άνθρωπος είναι χαλαρός, ο Χιμπατζής ένα τσιτωμένο ζώο και ο Υπολογιστής απλώς κάνει τη δουλειά του. Μπορούμε να δούμε τρία σενάρια.
Το πρώτο σενάριο: Μπαίνω στο δωμάτιο και δεν δημιουργώ κανένα αίσθημα απειλής στο άτομο που συνεχίζει να παίζει πιάνο. Το ρωτάω αν θέλει ένα φλιτζάνι καφέ και ο Άνθρωπος μέσα του απαντάει με ένα «ναι» ή ένα «όχι». Ο Υπολογιστής συνεχίζει να παίζει τη μουσική χωρίς κανένα λάθος. Ο Χιμπατζής κοιμάται γιατί δεν υπάρχει κίνδυνος. Ο Άνθρωπος είναι χαλαρός και επιτρέπει στον Υπολογιστή να κάνει τη δουλειά του.
Το δεύτερο σενάριο: Μπαίνω στο δωμάτιο και λέω στο άτομο που παίζει πιάνο: «Μπορείς να μου εξηγήσεις τις κινήσεις που κάνουν τα δάχτυλά σου στα πλήκτρα;» Αυτή τη φορά, καθώς δεν αποτελώ καμία απειλή, πράγμα που σημαίνει ότι ο Χιμπατζής ακόμα αναπαύεται, έχω ζητήσει από τον Άνθρωπο να σκεφτεί. Οπότε ο Άνθρωπος έχει ξυπνήσει και το αίμα που κυκλοφορεί στον εγκέφαλο πηγαίνει όλο προς τον Άνθρωπο. Ο τελευταίος τώρα σκέφτεται πολύ αργά – 20 φορές πιο αργά από τον Υπολογιστή. Ο Άνθρωπος πρέπει επίσης να τα επεξεργαστεί όλα από την αρχή, οπότε αρχίζει να κάνει λάθος. Το άτομο τώρα σταματάει και λέει: «Δεν μπορώ να σκεφτώ τόσο γρήγορα, αλλά αν απλώς με κοιτάζεις μπορώ να παίξω εύκολα». Τότε συνεχίζει από εκεί όπου σταμάτησε και αμέσως παίζει πάλι καλά. (Ο Άνθρωπος δεν είναι καλό μέρος για να στείλετε την παροχή αίματος αν πρέπει να σκεφτείτε γρήγορα ή να κάνετε κάτι με το οποίο είστε εξοικειωμένοι!)
Το τρίτο σενάριο: Μπαίνω στο δωμάτιο μαζί με μερικούς διάσημους πιανίστες και λέω στο άτομο που παίζει πιάνο «Απλώς θα δούμε πόσο καλά παίζεις πιάνο» και μετά ακουμπάω πάνω στο πιάνο και κοιτάζω πολύ προσεκτικά τον πιανίστα. Αυτή τη φορά ο Χιμπατζής μέσα στον πιανίστα ξυπνάει και πανικοβάλλεται, επειδή αντιλαμβάνεται τον κίνδυνο. Οπότε όλο το αίμα πηγαίνει στον Χιμπατζή. Ο τελευταίος είναι τώρα συναισθηματικός και απρόβλεπτος, και όταν θα μιλήσει θα υπερασπιστεί τον εαυτό του και θα καπελώσει τον Άνθρωπο. «Δεν είμαι στα καλύτερά μου σήμερα» θα ήταν μια τυπική αντίδραση από τον Χιμπατζή, οπότε είτε η μουσική θα σταματούσε είτε ο Χιμπατζής θα προσπαθούσε να παίξει πιάνο, αλλά δεν θα το έκανε καθόλου καλά.
Ακολουθεί ένα άλλο παράδειγμα και αυτή τη φορά θα δείξουμε τους τρεις εγκεφάλους να συνεργάζονται. Ο Υπολογιστής σκέφτεται πιο γρήγορα επειδή τα πάντα είναι ήδη αποθηκευμένα. Αν κάποιος σας ζητούσε να κάνετε τον απλό πολλαπλασιασμό τρία επί τρία, τότε θα απαντούσατε αμέσως, επειδή η απάντηση είναι αποθηκευμένη στον Υπολογιστή. Ο Χιμπατζής δεν θα ένιωθε ότι απειλείται, επειδή είναι μια εύκολη πράξη. Ωστόσο, αν σας ρωτούσαν πόσο κάνει δεκατρία επί δεκαεπτά, αν δεν ξέρατε ήδη την απάντηση θα έπρεπε να σταματήσετε ό,τι κάνετε και να σκεφτείτε χρησιμοποιώντας τον Άνθρωπο, με βοήθεια από τον Υπολογιστή.
Αν κάνατε αυτή την πράξη κάθε μέρα, σύντομα θα τη μαθαίνατε και θα γινόταν αυτόματη. Όσο περισσότερο επαναλαμβάνετε τα πράγματα, τόσο πιο αυτόματα γίνονται, τα μαθαίνετε καλύτερα και τα ανακαλείτε πιο γρήγορα. Αν τώρα σας ζητήσω να κάνετε την επόμενη πολύπλοκη πράξη μπροστά σε μια ομάδα αγνώστων, τότε είναι πολύ πιθανό ότι η παροχή αίματος στον εγκέφαλό σας θα πάει στον Χιμπατζή, γιατί θα νιώθετε ότι απειλείστε.
Ποιος ξέρει τι θα κάνει ο Χιμπατζής με αυτό! Μπορεί να τσιρίξει, να γελάσει ή απλώς να αρνηθεί να ασχοληθεί. Αυτό που ξέρουμε είναι ότι αν νιώθετε ότι απειλείστε το αίμα θα πάει στον Χιμπατζή σας πρώτα και μετά είτε στον Άνθρωπο είτε στον Υπολογιστή. Οπότε, στο παράδειγμα αυτό, αν θέλετε να τα πηγαίνετε καλά στους πολλαπλασιασμούς, πρέπει πρώτα να διαχειριστείτε τον Χιμπατζή, μετά να βάλετε τον Άνθρωπο να τροφοδοτήσει τον Υπολογιστή με τις σωστές απαντήσεις και κατόπιν να κάνετε τον Υπολογιστή να τις μάθει καλά.
Πώς μπορείτε να αλλάξετε το προεπιλεγμένο πρόγραμμα; Τώρα που κατανοούμε πώς δουλεύει η μηχανή, μπορούμε να μάθουμε πώς να παρεμβαίνουμε και να την κάνουμε να δουλεύει για εμάς. Υπάρχουν τρεις βασικοί τρόποι για να προσαρμόσετε τον τρόπο με τον οποίο η μηχανή διαχειρίζεται τις πληροφορίες. Ο πρώτος είναι όταν ο Άνθρωπος παρεμβαίνει διαχειριζόμενος τον Χιμπατζή για να τον εμποδίσει να υλοποιήσει αυτό που σκέφτεται, ο δεύτερος είναι όταν παίρνει βοήθεια από τους άλλους και ο τρίτος είναι όταν χρησιμοποιεί τον Υπολογιστή για να διαχειριστεί τον Χιμπατζή.
